Rong ruổi trên hành trình đến với các thôn làng, một lần, tôi được bà con Xơ Đăng ở làng Đăk Tăng (xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông) chiêu đãi món “hơ gọ”- tức nõn chuối nấu thịt gác bếp. Dù chỉ một lần thưởng thức, nhưng món ăn độc đáo ấy đã để lại trong tôi những dư vị khó quên.

Là người am hiểu sâu sắc về văn hóa ẩm thực đồng bào DTTS Tây Nguyên, Nghệ sĩ ưu tú A Đủ chia sẻ: Với người Ba Na, các món ẩm thực như đọt mây trộn lá môn, thịt chuột nấu lá mì, lá sung cuốn kiến chua rang khô, trứng kiến nấu lá rừng, cơm lam... được dùng trong các dịp lễ hội trọng đại của dân làng.

Nhà Rông là loại kiến trúc đặc trưng của người Tây Nguyên. Thông thường mỗi buôn làng sẽ có một nhà Rông riêng, được ví là “trái tim” của buôn làng, đây là nơi tụ họp, sinh hoạt cộng đồng và tổ chức các nghi lễ quan trọng của làng. Ngày nay nhà Rông cũng trở thành điểm thu hút du khách đến tham quan, du lịch.

Nhận thức rõ vai trò, tầm quan trọng của cộng đồng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc, thời gian qua, Sở VH-TT&DL tham mưu UBND tỉnh ban hành các quy định về quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh, trong đó có sự tham gia của cộng đồng dân cư.

Đến làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà), không khó để hỏi thăm đường đến nhà nghệ nhân A Yăo (60 tuổi). Ông là người có khả năng chơi và sáng chế được nhiều loại nhạc cụ dân tộc. Đặc biệt, ông còn nổi tiếng là một người đan lát giỏi và tâm huyết với việc truyền nghề cho thế hệ trẻ.

Huyện Ngọc Hồi hiện có 17 dân tộc anh em sinh sống; trong đó có các dân tộc tại chỗ là Brâu, Xơ Đăng, Giẻ - Triêng. Chính sự hội tụ này đã góp phần tạo nên đời sống văn hóa tinh thần phong phú và đa dạng. Trong những năm qua, các cấp chính quyền và ngành chức năng quan tâm bảo tồn, phát huy văn hóa, đặc biệt là di sản “văn hóa cồng chiêng”.

Bằng tình yêu với văn hóa truyền thống của dân tộc Ba Na, nhiều năm qua, nghệ nhân Y Trech (57 tuổi) ở làng Kon Klor (phường Thắng Lợi, thành phố Kon Tum) vẫn say mê học hỏi và nghiên cứu thêm những giá trị văn hóa dân gian để làm giàu cho vốn hiểu biết của mình. Ngoài sở trường hát dân ca, bà Y Trech còn dệt được thổ cẩm và hiểu biết nhiều kiến thức văn hóa truyền thống.

Với những người tạc tượng gỗ dân gian ở làng Kon Du, cái hồn nằm trong mỗi pho tượng được thể hiện qua hình dáng cơ thể và khuôn mặt. Khuôn mặt, đôi mắt, chân mày, gò má, đôi tai, cái mũi, tất cả phải giống với người lúc còn sống. Tướng mạo họ thế nào, họ sống, sinh hoạt, lao động, sản xuất ra sao, người tạc tượng phải dùng trí nhớ của mình để tạc lại thật chính xác lên pho tượng.

Là biểu tượng sức mạnh và tâm linh của dân làng, nên từ xưa, nhà rông của người Giẻ Triêng đã được dựng lên bằng tất cả sức lực, tâm huyết của cả cộng đồng. Để đáp ứng yêu cầu như là một pháo đài kiên cố bảo vệ dân làng, nhà rông đã được tính toán kỹ lưỡng.

Tây Nguyên là vùng đất có nhiều dân tộc sinh sống từ rất lâu đời. Mỗi dân tộc đều có truyền thống văn hóa, bản sắc riêng. Trang phục thổ cẩm của người Tây Nguyên là một thành tố góp phần làm nên bản sắc ấy.

Quả bầu khô là sản vật hữu dụng làm nên nét đặc sắc của văn hóa tộc người. Ngoài việc được dùng để lấy và chứa nước, quả bầu khô còn là công cụ tiện dụng nhất đối với mỗi gia đình

Hiện nay, trong đời sống của người Xơ Teng - một nhóm địa phương của dân tộc Xơ Đăng, cư trú chủ yếu ở huyện Đăk Tô và Tu Mơ Rông, việc khai thác và sử dụng các nguồn lợi phẩm chủ yếu từ thiên nhiên vẫn được duy trì nhằm đáp ứng nhu cầu cuộc sống. Tuy nhiên, họ không được tự ý khai thác một cách bừa bãi mà phải tuân theo những điều cấm đã được quy ước trong cộng đồng.

Mỗi DTTS bản địa trên địa bàn tỉnh có những nét văn hóa, các lễ hội mang bản sắc riêng. Trong những lễ hội ấy, tôi đặc biệt ấn tượng với lễ mừng năm mới của nhánh người Tơ Đrá và người Xơ Teng (dân tộc Xơ Đăng). Nghi lễ mừng năm mới của 2 nhánh này có những nét đặc sắc riêng so với các dân tộc khác.

Cũng giống như Tết Nguyên đán, Tết Khỉ đối với người Ca Dong đánh dấu một năm cũ qua đi, năm mới đã đến cùng những ước nguyện tốt lành.

Nhà rông là kiến trúc độc đáo của cộng đồng buôn làng ở vùng Bắc Tây Nguyên. Nó mang nét văn hóa đặc trưng của các dân tộc bản địa, có dấu ấn tương tự như đình làng của người Kinh ở vùng Bắc Bộ. Trong tâm tưởng của người Bahnar, Jrai, Xê Đăng, Giẻ Triêng ở Bắc Tây Nguyên thì nhà rông là một thực thể thiêng liêng, chứa đựng bao tình cảm sâu sắc về quê hương, xứ sở.

Năm nay, bà con làng Kon Brắp Du tổ chức Tết con Dúi bắt đầu từ ngày 09 đến 11/10, muộn hơn các năm nhưng rơi vào thứ Bảy và Chủ Nhật, cũng là dịp để con em trong làng đi làm xa về và thuận tiện cho du khách các nơi về tham dự, tìm hiểu tết truyền thống của người Ba Na Giơ Lâng.